Wat te doen in Franeker, Friesland: 10 tips!

Franeker is een van de officiële Elfsteden in Friesland, maar ook een charmant stadje met grachtenpanden, monumenten en een geleerde geschiedenis. Het was zelfs even een studentenstad toen hier in 1585 de Universiteit van Franeker werd opgericht. Na die van Leiden was dit de tweede universiteit van Nederland, met gouverneur Peter Stuyvesant als beroemdste leerling.

Sinds de sluiting van de universiteit in 1811 is hier weinig meer van te zien, al kun je in Franeker nog wel een borrel halen in het oudste studentencafé van ons land. Maar het academische tintje is gebleven, en dan vooral in de vorm van het Eise Eisinga Planetarium. In de knusse woonkamer van Eise Eisinga kun je het oudste nog werkende planetarium ter wereld bewonderen, dat zelfs tot Unesco-erfgoed is uitgeroepen.

Meer over het universiteitsverleden ontdek je in Museum Martena, met de werkkamer van de eerste vrouwelijke student van Nederland. Franeker is ook de kaats-hoofdstad van Friesland, dus een bezoek aan het Keatsmuseum is een must als je meer wilt weten over de balsport.

In de compacte historische binnenstad wandel je langs historische gebouwen als de Martinikerk en het stadshuis in renaissancestijl. En op de overblijfselen van middeleeuwse vestingwerken kun je een kopje thee drinken in een huiselijke theekoepel. Wil je meer weten over alle bezienswaardigheden in Frjentsjer, zoals de stad in Friesland bekendstaat? Hier vind je 10 tips wat te doen in Franeker!

Eise Eisinga Planetarium

Bovenaan de lijst met bezienswaardigheden staat uiteraard het Eise Eisinga Planetarium: het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Zeker sinds de notering op de Werelderfgoedlijst van Unesco in september 2023 is het enorme trekpleister, dat toeristen uit de hele wereld naar Franeker trekt.

Het planetarium werd tussen 1774 en 1781 eigenhandig gebouwd door Eise Eisinga. Eigenlijk was Eisinga actief als een zogeheten wolkammer: van de pas geschoren wol van schapen spon hij gladde draden en die verfde hij. Dat deed hij overigens niet zelf, want soms had hij wel 40 vrouwen voor hem werken.

Naast succesvol ondernemer ontwikkelde hij zich tot een begaafd amateurastronoom met een enorme voorliefde voor het zonnestelsel en de planeten. Die liefde ging zo ver dat hij op het plafond van zijn huiskamer een gedetailleerd schaalmodel van ons zonnestelsel creëerde. Op het plafond staat 1 millimeter gelijk aan 1 miljoen kilometer van ons werkelijke planetenstelsel.

Dit is echt fascinerend! Je ziet daadwerkelijk de planetenbewegingen zoals ze in werkelijkheid zijn, en dit al bijna 250 jaar lang. Technisch gezien werkt het allemaal. Het is grappig dat Eisinga hier ook gewoon woonde, met de bedstee en de kast met het keukenservies.

Je kunt ook een kijkje nemen in de krappe zolder boven de woonkamer waar tientallen houten wielen en assen de planeten, wijzers en klokken in beweging houden. Liefst 600 spijkers zijn erop aangebracht.

Naast het oorspronkelijke bescheiden woonhuis van Eisinga bestaat het museum uit twee buurpanden. Hier staan allerlei telescopen en andere instrumenten tentoongesteld. Ook zie je een meteoriet van 12 kilo die ooit in de woestijn van Namibië terechtkwam. En je ziet de ruimte waar Eisinga zijn bedrijf had als wolkammer. Adres: Eise Eisingastraat 3, 8801 KE Franeker. Website: www.eisinga-planetarium.nl

Museum Martena

Het eeuwenoude verleden van Franeker komt tot leven in Museum Martena, gevestigd in een fraai stadskasteel uit 1506. Dit stadspaleisje werd gebouwd voor de Friese edelman Hessel van Martena en daarna woonden er nog verschillende rijke Franeker families.

In de zalen van het huidige museum zie je nog iets van de grandeur van de welgestelde burgerij, zoals de Pronkkeuken uit circa 1700. Hier werd natuurlijk niet gekookt, maar pronkten de bewoners met hun mooie porseleinen serviezen. Op de tafel kun je gekonfijte sinaasappelschilletjes proeven die rijke dames in de 18e eeuw leuk vonden om te maken. Geen zorgen over de houdbaarheid: de schilletjes worden elke dag ververst 🙂

Het museum besteedt ook uitgebreid aandacht aan de Universiteit van Franeker, die bestond van 1585 tot 1811. Na Leiden was Franeker de tweede stad van Nederland met een universiteit. Je kunt er  ook een kijkje nemen in de 17e-eeuwse  werkkamer van Anna Maria van Schurman. Zij was de eerste vrouwelijke student van Nederland.

Regelmatig organiseert het museum tijdelijke tentoonstellingen rondom hedendaagse Friese kunst. Een blijvertje is echter het portret van Saepke van Vervou (1617-1671), de achterkleindochter van edelman Van Martena. Zij is hier geschilderd op 17-jarige leeftijd en het schilderij heeft het huis sindsdien nooit verlaten. Adres: Voorstraat 35, 8801 LA Franeker. Website: www.museummartena.nl

Martinikerk

Midden in het historische centrum staat de Martinikerk, die sinds de voltooiing in 1421 de skyline van Franeker bepaalt. De middeleeuwse kerk is gebouwd in gotische stijl en heeft als enige gebedshuis in Friesland een kooromgang, zodat pelgrims een rondje konden lopen voordat de mis begint. Fotogeniek zijn de vele slanke pilaren tussen de zijbeuken en het schip: het zijn er liefst dertig!

Op de pilaren zijn fresco’s van heiligen aangebracht en bekijk ook het imposante orgel uit 1842. Verder heeft de kerk liefst 332 grafzerken, waarvan de oudste uit 1387 dateert. Enkele tientallen graftstenen staan tegen de muren.

Op zondag vinden er nog steeds gebedsdiensten plaats in deze protestante kerk. Van mei tot en met september kun je de Martinikerk van maandag tot en met zaterdag bezoeken. Soms vinden er concerten en tentoonstellingen plaats. De toren kun je niet beklimmen. Adres: Breedeplaats 2, 8801 LZ Franeker. Website: www.pkn-franeker.nl

Fontein de Oortwolk

Naast het planetarium heeft Franeker nog meer ‘astronomische’ bezienswaardigheden. Direct naast de Martinikerk vind je namelijk fontein de Oortwolk, met watervalletjes die vanuit een schaal in bassin stromen. Bovenop bevindt zich een gouden bol omringd door gaaswerk die de zogeheten ‘oortwolk’ moet voorstellen.

De fontein is een ode aan astronoom Jan Hendrik Oort (1900-1992), die in Franeker geboren is. Hij is de bedenker en naamgever van de oortwolk: een ‘wolk’ van vele miljarden komeetachtige objecten die zich rondom het zonnestelsel zouden bewegen. De fontein van Franeker is er een van het 11fountains project. In 2018 hebben elf kunstenaars uit elf landen in alle elf Friese steden een fontein ontworpen.

Stadhuis van Franeker

Een juweeltje is het Stadhuis van Franeker, dat gebouwd is in Friese renaissancestijl tussen 1591 en 1594. Het heeft zelfs een plekje bemachtigd in de top-100 van rijksmonumenten in Nederland. Het raadhuis is aan de buitenkant prachtig versierd met de trapgevel, de wapenschilden en glas-in-loodramen. Bovenop prijkt een lantaarntorentje.

Boven de hoofdingang zie je het wapen van Friesland. Het raadhuis is gratis toegankelijk en mogelijk loopt er een vriendelijke medewerker rond die je een inkijkje geeft in de raadszaal, de burgemeesterszaal en de trouwzaal. Veel zalen zijn ingericht met schilderijen en antieke meubels. Adres: Raadhuisplein 1, 8801 KX Franeker.

Keatsmuseum

Heb je weleens van de Friese sport kaatsen gehoord? Als je niet uit Friesland komt, zoals wij, weet je daar (waarschijnlijk) weinig van. Extra reden dus om een bezoek aan het Keatsmuseum op je lijstje te zetten als je in Franeker bent.

Dit is het oudste sportmuseum van Nederland (geopend in 1972) waar je alles te weten komt over deze traditionele balsport die zo’n belangrijk onderdeel is van de Friese cultuur. Je leert de regels van deze sport, waarbij twee teams van drie spelers de bal met de handpalm over het veld slaan.

Het museum belicht de geschiedenis en natuurlijk de tradities achter de sport. In vitrines zie je de zilveren ballen die de winnaars mee naar huis mogen nemen, de handschoenen en de kaatskleding, die teruggaat tot het eind van de 19e eeuw.

Ben je na het museumbezoek ook een kaatsfan geworden? Keer dan terug naar de Franeker door de PC-Kaatswedstrijd (www.pc-franeker.nl). Dit is de belangrijkste en oudste kaatswedstrijd van Nederland, die jaarlijks op de vijfde woensdag na 30 juni plaatsvindt op het Sjûkelân in Franeker. Adres: Voorstraat 76, 8801 LE Franeker. Website: www.keatsmuseum.frl

Korendragershuisje

Klein maar fijn is het monumentale Korendragershuisje dat in  1634 bovenop een gracht werd gebouwd. Dit was de thuisbasis van de korendragers, zakkendragers en korenmeters. In dit huisje werden zakken graan gemeten en gewogen, en vervolgens gesjouwd voor transport. Tot 1937 waren er nog korenmeters aan het werk voor de gemeente.

Op een gevelsteen staan nog de letters TAK, dat staat voor ‘tol, accijns en korenmeten. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog woonde zelfs nog even een gezin van 13 personen in dit huisje!

Nu is er een kleine tentoonstelling met historische objecten die te maken hebben met het ambacht van de koren- en zakkendrager, waaronder weegschalen, zakken graan, houten tonnen en ijzeren gereedschappen. Je kunt gratis naar binnen. Adres: Eise Eisingastraat 28, 8801 KG Franeker.

Shoppen in Franeker

De binnenstad van Franeker is niet heel groot, maar wel heel charmant met de straatjes, grachten en monumentale panden. De Voorstraat springt eruit, want dat is dé plek als je wilt shoppen. Dit is de belangrijkste winkelstraat in het Friese stadje met enkele bekende ketens en vooral veel modewinkels waar je kleding, schoenen, sieraden en lingerie kunt scoren. Zo vind je er twee zaken van Lodewijk Mode, voor mannen en vrouwen.

Een buitenbeentje is Mollema Music World (www.musicmol.nl), met een breed assortiment muziekinstrumenten, platen en accessoires. Ook in de Dijkstraat is het trouwens leuk winkelen. Stap bijvoorbeeld even binnen bij Mix & Match Kdo (www.mmkado.nl) voor hippe woonartikelen en cadeaus. Elke vrijdagavond is het koopavond in Franeker en elke laatste zondag van de maand is het koopzondag.

Theater de Koornbeurs

Wil je wat doen in de avonduren, check dan de agenda van Theater de Koornbeurs. Dit is hét theater van Franeker waar toneel, cabaret, kindervoorstellingen en concerten op het programma staan. Ook kun je er terecht voor het bekijken voor films – vooral voor de jeugd en arthouse.

Het theater met 425 stoelen bevindt zich in een monumentaal pand uit de 17e eeuw dat ooit nog onderdak bood aan de Prins van Oranje. In 1976 werd het tot theater verbouwd. Het is echter de vraag hoe lang hier nog van een avondje cultuur kunt genieten. De gemeente heeft in juli 2025 besloten geen subsidie meer te verlenen aan de Koornbeurs. Adres: Noord 2, 8801 KP Franeker. Website: www.theaterdekoornbeurs.nl

Noordelijke bolwerken

Een van de oudste overgebleven bezienswaardigheden in Franeker zijn de noordelijke bolwerken, aan de noordkant van het oude centrum. Dit zijn versterkingswerken die in de middeleeuwen zijn aangelegd om de stad te beschermen tegen aanvallen en belegeringen. In de loop der eeuwen zijn grote delen gesloopt en afgegraven, maar sommige wallen en grachten zijn bewaard gebleven.

Het meest bijzonder zijn echter de vier theehuisjes op de wal, die in de 18e eeuw zijn gebouwd. Ze hoorden bij de rijke eigenaren van de patriciërswoningen aan de Eise Eisingastraat. Oorspronkelijk stonden er zelfs elf theekoepels, maar het merendeel is helaas verloren gegaan.

In de zomermaanden is de Banga theekoepel uit 1778 geopend en kun je er net als de rijke dames uit de 18e eeuw een kopje thee drinken. Het kleinste huisje, Theehuysje de Freule (www.theehuysjedefreule.nl), is een winkeltje waar handgemaakte sieraden worden verkocht.

Wat te doen in Franeker: praktische tips

Overnachten in Franeker

Franeker is niet heel groot, maar toch zijn er in het centrum een paar aantrekkelijke hotels en bed & breakfasts om uit te kiezen. Buiten de stad kun je ook nog terecht in vakantiehuizen. Franeker is makkelijk te bezoeken vanuit andere plaatsen in de provincie Friesland, zoals Leeuwarden. Er zijn twee campings in Franeker. Tijdens het kampioenschap PC Kaatsen eind juli of begin augustus is accommodatie snel volgeboekt.

Midden in het historische centrum naast de Martinikerk vind je Grand Café De Doelen, waar op de eerste verdieping ook een paar hotelkamers te vinden zijn. Alle kamers hebben uitzicht op de stad, een minibar en eigen badkamer. Ontbijten en dineren kan in het restaurant beneden en je kunt desnoods een lunchpakketje meenemen als je overdag op stap gaat. Vanuit dit hotel kun je te voet naar alle bezienswaardigheden van Franeker. ► Boek een overnachting in Hotel Grand Café De Doelen vanaf € 102

Voor een stukje geschiedenis kun je overnachten in Hotel & Restaurant De Stadsherberg, gelegen aan de Noorder Gracht net buiten het centrum. In de 17e eeuw zou hier al een herberg hebben gestaan. Reizigers die te laat kwamen voor toegang tot de Oosterpoort, die ‘s avonds dichtging, konden hier terecht.

Door de ligging aan de gracht konden ze hier gemakkelijk aanmeren met hun trekschuit. Nu is het vooral een plek met lekker eten en gezelligheid. Het hotel heeft 14 kamers, waarvan sommige een eigen terras hebben aan het water. Mocht de Elfstedentocht ooit nog een keer plaatsvinden, dan moet je er snel bij zijn om een kamer te boeken. Vanuit het hotel kun je zo de schaatsers voorbij zien rijden. ► Boek een overnachting in Hotel De Stadsherberg vanaf € 102

Wil je liever in een vakantiehuis verblijven? In het dorp Witmarsum 20 minuten rijden ten zuiden van Franeker ligt vakantiepark Landal Elfstedenhart. Het kleinschalige park ligt aan het water van de Elfstedenroute en heeft 58 luxe vakantiewoningen voor 1 tot 12 personen. Op 10 minuten lopen is een openluchtzwembad, maar je kunt ook een boot of supboard huren en het water op gaan. ► Boek hier een verblijf in vakantiepark Landal Elfstedenhart

Eten en drinken in Franeker

Haal sowieso even een drankje bij De Bogt fen Guné (www.debogt.nl) aan de Vijverstraat 1 als je in Franeker bent. Dit is de oudste studentenkroeg van Nederland, die al bestaat sinds 1585! Toen was het een herberg waar studenten kwamen borrelen van de Franeker Academie, de universiteit die dit Friese stadje nog had.

Ook Eise Eisinga kwam hier als student een biertje halen. Het café zou vernoemd zijn naar de Golf van Guinee (de ‘bocht van Guinee’) toen een zeekapitein uit Harlingen het had gekocht. Het is vooral een populair verhaal – of het echt klopt, weet niemand eigenlijk. Je kunt er nog steeds goed borrelen, met live muziek, pubquizzen en competities voor darters, schakers en biljarters.

Voor koffie, zoetigheden, lunch of pannenkoeken is Brasserie De Stadstuin (www.brasseriedestadstuin.nl) een leuk adres. Het café bevindt zich in een monumentaal pand uit 1745 pal naast het Eise Eisinga Planetarium. Binnen kun je je verwonderen over het prachtige art nouveau interieur met antieke vloertegels en grote houten koloniale kasten. In 1881 zat hier koffiebranderij Van Balen en nog steeds drink je er ‘Van Balen-koffie’.

Wil je wat lokale lekkernijen mee naar huis nemen? Tegenover de brasserie aan de overkant van de gracht zit Banketbakkerij Schaafsma (www.korenbloemschaafsma.nl) waar je terecht kunt voor ‘planeten bonbons’. Geïnspireerd op het planetarium, uiteraard. Of haal er een Fries suikerbrood of Friese duimpjes (koekjes met anijs).

Reizen naar Franeker

Franeker ligt in het noordwesten van de provincie Friesland, niet ver van de kust. Je kunt de stad bereiken per auto, trein en bus. Vanuit Amsterdam is het circa 1½ uur  rijden, via de A7 en de Afsluitdijk. Vanuit Utrecht ben je ongeveer 2 uur onderweg, via de A6 in Flevoland en de A32.

In het centrum van Franeker is op 1 januari 2025 betaald parkeren ingevoerd. Rondom de binnenstad zijn echter een paar parkeerterreinen waar je onbeperkt gratis kunt parkeren, zoals bij Sporthal De Trije aan Jan Rodenhuisplein 3. Bij de Albert Heijn-supermarkt net ten oosten van het centrum is een hele grote parkeerplaats waar je beperkt kunt staan met een blauwe parkeerkaart. Op de website van de gemeente Waadhoeke (www.waadhoeke.nl) vind je een overzicht van parkeerplaatsen en tarieven.

Wil je met de trein naar Franeker? Dan moet je altijd via Leeuwarden reizen. Vanuit de Friese hoofdstad rijdt een stoptrein van Arriva naar Harlingen die ook stopt in Franeker. Het is een ritje van 15 minuten. Vanaf het station is het een kwartier lopen naar het centrum.

Als alternatief rijdt er nog een bus van Leeuwarden naar Franeker, die er 23 minuten over doet. De bussen van vervoersmaatschappij Qbuzz (www.qbuzz.nl) rijden elk halfuur. Kom je met het openbaar vervoer vanuit Noord-Holland, dan moet je de bus nemen naar Harlingen en daar de trein of bus pakken naar Franeker.

Voor meer informatie over wat te doen in Franeker kun je kijken op de officiële website van het toeristenbureau: www.franeker.frl

Voor het laatst bijgewerkt op 1 oktober 2025. Als je aanvullingen, tips of opmerkingen hebt over wat te doen in Franeker in Friesland, Nederland, kun je dat laten weten via het contactformulier. Foto’s © Wereldreizigersclub; Shutterstock.com; Landal.